Aile planlaması , evli çiftlerin istedikleri zamanda istedikleri kadar cocuk sahibi olmaları, istemedikleri zaman da bu gebeliklerin önlenmesidir. Günümüzde bunun için pek çok modern yöntem bulunmaktadır. Hangi yöntemin en uygun olacağı kişiden kişiye farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle gebelikten korunmak isteyen bireylerin hekime danışarak, kendileri için en uygun korunma yöntemini birlikte seçmeleri ve kullanacakları yöntem ile ilgili tam bilgi sahibi olmaları gerekmektedir.
Aile planlamasında modern yöntemleri şöyle sıralayabiliriz:
*Doğum kontrol hapı (Oral kontraseptifler)
*Rahim içi araç (RIA, spiral)
*İğneler (aşı, enjekte edilen hormonlar)
*Erkek üreme hücrelerini öldüren fitiller
*Kadınların tüplerinin bağlanması
*Kondom ( prezervatif, kılıf)
*Vasektomi (Erkeklerin kanallarının bağlanması)
*Kadınlarda en sık kullanılan aile planlaması yöntemleri doğum kontrol hapları ve spiraldir.
Doğum kontrol hapı (oral kontraseptifler)
Haplar, kadınlık hormonları içerir. Yumurtanın oluşumunu engeller. Ayrıca, rahim ağzındaki salgıları kalınlaştırarak spermin rahme geçişini önler. Çok etkili bir yöntemdir. Cinsel ilişki olsa da olmasa da her gün aynı zamanda unutulmadan alınmalıdır. Daha önce hiç gebe kalmamış kadınlar rahatlıkla kullanabilir. Doğum kontrol hapı kesildiği ay gebelik şansı geri dönebilir. Doğum kontrol hapları gebelikten korurken hem adetleri düzenler, adet sancısını ve adet öncesi gerginliği azaltır, yumurtalık ve meme kistleri olan kadınlarda kistlerin büyümesine engel olur, dış gebeliği önler, sivilce varsa iyileştirici etkisi vardır, vajen ve rahim enfeksiyonlarından koruyucu etkisi vardır ve en önemlisi de kadını rahim ve yumurtalık kanserine karşı koruyucu etkisi vardır.
Doğum kontrol hapı kullanımında 1-2 kilo kadar su tutulumuna bağlı kilo artışı olabilir. Nadiren tansiyon yükselebilir.
Doğum kontrol hapını kimler kullanamaz?
-Her gün hap alma düzenine uyamayacak kadınlar
-Düzensiz adeti olan kadınlar düzensizliğin nedeni belirleninceye kadar
-Şeker hastaları
-Karaciğer hastalığı olan kadınlar
-Tansiyonu yüksek olanlar
-Damar tıkanıklığı veya bacaklarında kızarıklık, şişme ve ağrı ile belirti veren damar hastalığı olanlar
-Özellikle vertigo gibi bulantı, kusma ile birlikte migren gibi şiddetli baş ağrıları olanlar kullanmamalıdır.
Rahim içi araç (RİA, spiral)
Rahim içi araç rahmin içine, sağlık kuruluşlarında (hastanelerde, sağlık ocağı, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezlerinde) yerleştirilen esnek bir materyaldir. RİA, spermlerin kadının tüplerine ulaşmasını engeller. Çıkarıldıktan hemen sonra gebelik şansı geri döner. Daha önce hiç gebe kalmamış kadınlarda doğum kontrolü olarak ilk seçenek olmamalıdır. Cinsel ilişkide hissedilmez. 5 ve 10 yıl kullanımlı tipleri vardır. RIA olması gereken yerinden aşağı doğru kaydığında gebelik riski vardır. Bu yüzden doktorunuzun önerdiği aralıklarla kontrolü yapılması gerekir. Bir dikkat edilmesi gereken nokta da; spiralin kullanım süresi dolduğunda yerleşim yeri iyi olsa da mutlaka yenisi ile değiştirilmesi gerekliliğidir.
İğneler (aşı, enjekte edilen hormonlar)
İğneler, hormon içerir. Ayda bir ve 3 ayda bir yapılan iki türü vardır. Yapıldıktan sonra kana yavaş yavaş hormon salınır. Etkisi doğum kontrol hapına benzer şekilde yumurtanın oluşumunu engeller. Ayrıca rahim ağzındaki salgıları kalınlaştırarak spermin rahme geçişini önler.
Erkek üreme hücrelerini öldüren fitiller (spermisitler)
Erkek üreme hücrelerini öldüren fitiller, cinsel ilişkiden önce kadın tarafından vajenin içine yerleştirilir. Fitilin içerisindeki maddeler, spermleri rahme ulaşmadan öldürür veya zarar vererek yumurtayı dölleyemez hale getirirler.
Kadın tüplerinin bağlanması (tüp ligasyonu)
Doğum kontrolü yöntemleri arasında en etkili, kalıcı ve geri dönüşü olmayan bir yöntemdir. Eşlerin her ikisinin de onayı alınarak yapılır. Özellikle 35 yaş üstü ve gebelik sayısını tamamlamış kadınlarda tercih edilir. Tüpler, yumurtalık ve rahim arasındaki bağlantıyı sağlayan bir yoldur. Bu yol kapanınca gebelik engellenmiş olur. Kadın tüpleri bağlandıktan sonra isterse tüp bebek yoluyla bebek sahibi olabilir.
Prezervatif (kondom, kılıf, kaput)
Kondom, erkeklerin kullandığı gebeliği önleyici yöntemlerden biridir. Penis ile vajen arasında bir engel oluşturarak spermlerin geçişini önler. Kondom eczanelerden, büyük marketlerden ve sağlık kuruluşlarından (sağlık ocağı, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezleri ve hastanelerden) temin edilebilir. Kondomun erken boşalmayı önleyici etkisi vardır. En önemlisi de; AIDS, bel soğukluğu, frengi gibi cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara karşı her iki cinsel eşi de korur.
Erkeğin kanallarının bağlanması (vazektomi)
Kalıcı ve geri dönüşü olmayan bir yöntemdir. Eşlerin her ikisinin de onayı gerekir. Kanallarının bağlanması lokal veya genel anestezi ile yapılabilen, hastane yatışı gerektirmeyen bir operasyondur. Erkeğin sertleşmesi, boşalması, cinsel istek ve cinsel tatmin gibi cinsel fonksiyonları etkilemez.
