Endişe, korku, ajitasyon (gergin, karmaşık ruh hali), sinirlilik, öfke, gerginlik gibi duyguların her biri saldırgan davranışa sebep olabilir. Bu duyguları ortaya çıkarak faktörleri ve bu duygularla nasıl baş edeceğinizi öğrenin.Özetle; saldırgan davranış sorunu ile baş etmek için şunlardan kaçının;
Yüzleştirici davranış ve tartışma
Alınganlık, olayları kişisel saldırı olarak yorumlama
Fiziksel güç kullanarak, gülerek ya da sataşarak hastayı kışkırtmayın
Korktuğunuzu belli etmeyin
Hastayı köşeye sıkıştırmayın ya da kendinizin köşeye sıkıştırılmasına izin vermeyin.
Hasta ile aranızda yeterli alan bırakın
Yakalandığınızda kurtulmak için mücadele etmek
Ceza vermek AJİTASYON (Gergin/karmaşık ruh hali)
Denamans hastaları gergin olduklarında genel bir huzursuzluk içinde olurlar. Hareketsiz kalamama, aşağı yukarı dolaşma, gözüne çarpan her şeyle oynamak, farklı bir yere gitmeye çalışma, eşyaları uygun olmayan şekilde kullanma ya da saklama, mutfak aletlerinin yerini değiştirme, uygunsuz giyinme/soyunma, tekrarlayıcı cümleler, negativizm, hiçbir şeyi beğenmemek, sürekli talep etme ajitasyonu gösterir.
Alzheimer hastası ailesi, işi ve yarım kalmış işler için, artık bunlar onun sorumluluğunda olmasa da üzülür ve yaklaşan bir olay ya da yakın gelecekte olacak bir şey için aşırı derecede korkar. Anksieteli hasta kendini çaresiz, yetersiz, huzursuz hisseder ve uyku bozulur .
Kronik gerginlik ve güvensizlik duygusunun sebebi sorunları çözememek veya ihtiyaçları karşılayamamaktır. Sinirlilik ılımlı bir tepkidir ancak anksiyete ve moral bozukluğu duyguları fark edilmezse bu duygular öfkeye doğru tırmanır.Hastanın aktiviteleri korunmuş yetenekleri ile uyumlu olursa
Aşırı uğraş ve uyarı olmassa
Günlük rutin yaşamı değişmez
Her zaman aynı şeyleri aynı düzen içinde yaparsa
Takvimler, saatler, gazeteler, fotoğraflar, albümlerle zaman yer ve kişilerle ilgili uyarılar tekrar tekrar verilirse endişe ve zihin karışıklığı azalır.
KAYGI-ENDİŞE DURUMU
Alzheimer hastalığının sebep olduğu zihinsel ve fiziksel kayıplara karşı doğal bir tepkidir. Sürekli değişen bir dünyada sorunları çözemeyeceği ve ihtiyaçları karşılayamayacağı düşüncesi kaygı yaratır.BAŞ ETME YÖNTEMĐ
Endişe ve korkunun gerçek nedenini bulmak her zaman mümkün olmasa da sorun yaratacak olayları önceden tahmin edip buna göre davranmaya çalışın.
Hastaya güven verme yollarına odaklanın, size asılsız gibi görünse de hasta bu kaygılarının doğru olduğuna gerçekten inandığı için endişelerini ciddiye alın.
Hastanın ‘o andaki’ dünyayı algılayış biçimine siz de katılın. Bu gerçekler çerçevesinde mantıklı bir açıklama getirmeye çalışın ve aynı zamanda güven ve teselli verin. Burada önemli olan açıklamanızın ne kadar doğru olduğu değil hastanın buna verdiği duygusal tepkidir.
Şayet hasta ölmüş eşi için endişeleniyorsa eşinin işe gittiğini söyleyin.
Emekli olduğu işi için endişeleniyorsa patronunun telefon edip bugün işe gelmesi gerekmediğini söylediğini söyleyin.
Bir durumla ilgili gerçeği hastanın ikna edilebildiği durumlarda ve yumuşak bir biçimde açıklamaya çalışın. Şayet üzülüyor veya söylediklerinize inanmıyorsa gerçeği kanıtlamaya çalışmayın.
Açıklamanızı destekleyecek somut bir durum yaratmaya çalışın. Örneğin telefonda patronuyla konuşuyormuş gibi yapın veya hastanın bir akraba ile konuşmasını sağlayın. Đkna edici bir mesaj yazılı olan bir telefon notu veya mektup verin. Đçini rahatlatın ve fiziksel temas sağlayın.
Daha sonra hoşuna gidecek bir aktivite ile dikkatini olumlu bir şeye yöneltmesini sağlayın.
Hastanın sözünü ettiği herhangi bir anı hakkında sohbet edin. Sohbetinizin düzenini sağlamak için bir fotoğraf albümü kullanın.
Hasta kendini ifade etmekte güçlük çekiyor sıkıntısının gerçek nedenini açıklayamıyorsa ne söylemek istediğini tahmin edin. Örneğin, ‘Ne kadar aman?’ sorusu, ‘Bana daha ne kadar zaman bakabileceksin?’, demek olabilir. İfade ettiği duygularına onun için rahatlatacak ve ona bakacağınızı gösterecek yanıt verebilirsiniz. Korkusunun nedenini anlamadıysanız hastayı endişe kaynağı olabilecek yerden uzaklaşırın.
Bir süs eşyasının, posterin ya da aynanın kaldırılması odadaki insan sayısının azalması ya da gölgeleri ortadan kaldırmak için ışığın arttırılması anksiyeteyi, korkuyu ortadan kaldırabilir.
Düzenli olarak çevrede neler olup bittiğini ve oradaki insanların kimler olduğunu açıklamak hastanın kaygısını azatlı. Söylediklerinizi anlamıyor olsa bile yüz ifadeniz ve ses tonunuz içini rahatlatır.
Değişmez bir çere e düzenli işler oluşturmaya çalışın ve bunu sürdürün. Ayna olan yerleri ve insanları tanımasa da kendini güvende hisseder ve bunlar onu yaşama bağlar .
Hasta iletişim kurmakta zorlanırsa, evin atmosferinden etkilenir. Gergin bir atmosferde kendini güvensiz bir ortamda hisseder ve huzursuz olur.MORAL BOZUKLUĞU
Moral bozukluğunun sebebi ortamdaki aşırı gürültü e hareketlilik olabilir.Televizyon veya radyoyu kapatın ya da süresini sınırlayın.
İstirahat etmesi için sessiz bir oda ayarlayın.
Değişiklikler kafasını karıştırıp moralini bozduğu için değişmeyen düzenli birgünlük program sürdürün.
Hastanızın olabildiğinde fazla şeyi mümkün olan en az yardımla yapmasına izinerin.
Kendisi ve başkaları için tehlikeli olabilecek bir şey yapmıyorsa yaptığınıdüzeltmeyin. Đşlerin aslında nasıl yapılması gerektiği konusunda kendinizi üzmeyin.
Hastanızı acele ettirmemek için günlük bakım işlerine daha çok zaman ayırın. Bukonuda çok becerikli olmaması bu işlere teşebbüs etmekten vazgeçmesi anlamınagelmez.
İstirahat ve faaliyet dönemleri arasında denge sağlayın. Hastanın yorgun olduğugeç saatlerde faaliyetleri en aza indirin.
Sizin duygularınızla hastayı etkileyebileceğinden onunla sakin e yumuşak birşekilde konuşun. Neyi nende yaptığınızı söyleyin. Ona kararlara katılma şansıverin.
Yemek, ilaç, egzersiz, yatma vakti e diğer aktiviteler için düzenli bir program onunzamanla ne zaman ne bekleyeceğini karamasını sağladığı gibi hayatının bir anlam taşıdığını ve hala ailenin bir parçası olduğunu hissetmesine yardımcı olur. Yürüyüşe çıkma, eski bir arkadaşı ziyaret etme, şarkı söylemek, dans etmek, müzik aleti çalmak onu rahatlatır.
Yeni şeyler öğrenemeseler de bazı hastalar bazı basit şeyleri yeterince tekrarlarsa öğrenebilir. Hastanın tüm yetenekleri aynı anda yok olmayacağından hala yapabildiği işleri basitleştirmek (yemek yapamaz ama patates soyar) yapacağı işi basit cümlelerle anlatma ve hastanın aktivitelerinin korunmuş yetenekleri ile uyumlu olmasını sağlamak gerekir.
Hastanın zevk alacağı ev işleri ve günlük aktiviteler ve egzersizler günün programlı olmasını, sosyal ilişkiler kurmasını ve kim olduğunu tanımlamasında yardım eder. Fiziksel e zihinsel yeteneği canlandırır. Bağımsızlığı artırır. Gece uykusunu kolaylaştırır.
Gençken eğlenceli bulduğu, şimdi zor gelen aktiviteleri basitleştirip ona yardım edin. (Kazak yerine atkı örmek, beraber kek pişirmek, oyun kağıdı karıştırmak)
Müzik dinlerken şarkı sözleri hatırlanır.
Müzik dinlemek, eski tanıdık filmleri televizyonda seyretmek, düğün parti gibiönemli olayları videoda izlemek belleği canlandırır ve eski mutlu günlere dönülür.
Resim yapmak, dans etmek, toplu oynanan oyunlar kendini ifade etme ve iletişimkurma fırsatı erir.
Evcil hayvanlar ve küçük çocuklar hastanın oynayabileceği e konuşabileceği huzurveren canlılardır.
Bahçe işleri ile ilgilenmek, fiziksel aktiviteler, yürüyüş, uykuyu düzeltir.
Hastanın konuşma ve iletişim problemleri anksiyete ve huzursuzluğu arttırır.Kelime e isim bulamadığı için düşüncesini ifade edemez. Çok konuşsa da kelimelerle dolaşıp durduğundan düşünce anlaşılmaz. Hasta kendini ifade edemediği için küfür eder. Sadece bir kaç tane anahtar kelimeyi hatırlayabilir. Niyeti ‘hayır’ demek olmasa bile bu kelimeyi kullanır. ‘Evime gitmek üzereyken otobüsü kaçırdım’, cümlesi yerine ‘otobüs, e’ der. Sonunda konuşma yeteneği tamamen kaybolur.
BAŞ ETME YÖNTEMİ
Hastaya sabırla, eleştirmen, sakin yaklaşın. Bazen dilini yorumlamaya çalışın.Bakış, gülümseme ve dokunma ile iletişim kurun. Đleri evre demans hastası bile sizi anlamasa da sözsüz iletişime hassastır ve kendisini sözsüz ifade eder, gülümsemeye şefkate, dokunmaya, yumuşak ses tonuna yanıt verir. Onunla oturun, elini tutun, sarılın. Bunlar iletişimi devam ettirir.
Hasta ile basit, kısa cümleler kurarak, yavaş yavaş söylediklerinizi tekrarlayarak sakin ve yumuşak bir ses tonu ile konuşun. Sizi işittiğinden emin olun.
Kullandığınız kelimeler ile ses tonunuz, vurgulamanız, göz temasınız, yüz ifadeniz, beden pozisyonunuz uyumlu değilse hasta sizi yanlış anlar.
Hasta ile ilginç bulduğu ya da korunmuş yetenekleri ile uyumlu bir konuda konuşurken saygılı olun. Ona çocuk gibi davranmayın. Küçümsemeyin. Sanki orada yokmuş gibi onun hakkına konuşmayın.
Konuşurken olumlu cümleler kullanın. Hatalar üzerine durmayın. Hasta sakin olduğunda daha iyi iletişim kurulacağından sakin bir atmosfer yaratın. Kendini ifade etmeye çalışan hastayı telaşlandırmayın.
Doğru kelimeyi bulmakta zorlanıyorsa ona kelime seçenekleri sunun. Ne anlatmaya çalıştığını, neler hissettiğini anlamaya ve yanıtlamaya çalışın. Yanlış kelime kullanmış fakat siz onun ne demek istediğini anlamadıysanız doğru kelimeyi söyleyin.
Söylemek istediği şeyin yarısında takılırsa son sözlerini tekrar etmek cümleye tekrar başlaması için yardımcı olur.
Aynı şeyi devamlı tekrarlıyorsa (anneme gideceğim) dikkatini dağıtın. Konuyu değiştirin. Bildiği bir şarkıyı söylemesini isteyi veya fikrin arkasındaki duygusal öğeden söz edin. ‘Anneni bana tarif et’ deyin.
Destek sağlayın .
Söylediğinizi hep aynı şekilde tekrarlayın.
Her seferinde tek basit bir soru sorun. Soruyu tekrarlarken aynı cümleyi kullanın. Yavaş konuşun cevap bekleyin.
Hatırlaması için ipucu verin.
Birisi cevap beklediğine ona fısıldayın.
Konuşurken insanların adlarını sık kullanın
Bir kerede bir şey yapmasını isteyin
Sorularınızı evet-hayır olarak yanıtlayabileceği şekilde basit tutun.TEKRARLANAN SORULAR
Alzheimer hastası bellek bozukluğu nedeniyle aynı soruyor tekrar tekrarsorduğunun ya da aynı hareketi tekrarladığının farkında değildir. Tekrarlamaanksiyete veya yanlış anlama yüzünden de olabilir.
Sordukları soru güven telkin etmenizi gerektiren çeşitli endişeler içerebilir. Yanıtbekleyen hasta için gerginlik nedenidir ve kendisini güvensiz ya da kaygılı hissetmesine yol açabilir. Örneğin ‘Saat kaç?’ sorusunun sebebi bir randevuya gecikeceği endişesidir. Sürekli olarak saatin kaç oluğunu söylemek yerine ‘geç kalmayacağına inandırmak’ daha etkili bir davranıştır.
Soruları basitçe cevaplayın. Yorulursanız cevabı bir kağıda yazın ve gerektiğinde ona gösterin.
Tekrarlanan sorunun arkasındaki anlam üzerine odaklanın. Şayet anne babası veya evi için üzülüyorsa anılarını anlattırın ya da bir fotoğraf albümü kullanın.
Neden kaygılandığını anlayamadıysanız bazı genel sözlerle endişelerini giderin. ‘Üzülme, her şey yoluna girecek.’
Bu çözümlerde başarısızlıkla sonuçlanırsa soruyu duymazdan gelin. Ancak burada bazı hastalar bir yanıt alamayacağının farkına varıp soru sormayı keserlerken bazıları öfkelenebilir.
Kendi güvenliğiniz için odayı birkaç dakika terk edin.
TEKRARLANAN HAREKETLER
Tekrarlanan hareketler hastanın kendisini canlı tutma çabası olabilir. (Giyinme, soyunma, çekmeceleri toplama/dağıtma)
Hasarlı zihnin bir hareketi yaparken ona takılıp kalması ve başka bir harekete geçememesi de olabilir. (Yüzünün sadece bir tarafını yıkama, aynı çamaşırı tekrar tekrar katlama)
Yıkanmayan yanağı okşayarak onu tekrarlanan hareketten kurtarıp öbür tarafı yıkamasını sağlayabilirsiniz. Belki hasta vücudunun bir tarafını daha az hissetmektedir. Dokunma kelimelerin anlatmaya yetmediği mesajları beyne gönderir. Kaşığı tutmasını isterseniz eline kaşıkla dokunun.
Size yardım etmesi onu meşgul eder ve ona bir işe yaradığını hissettirir. Yerleri süpürme, tezgah silme, gazeteleri yırtma, tahta zımparalama gibi işler erin.
Ellerini duyusal uyarım sağlayan, sünger top, kumaş parçası veya diğer nesnelerle meşgul edin.
Dikkatini başka yere çekin. Hastanın dikkati bir yere takılıp kalabildiği gibi kolayca başka yere çekilebilir. Dikkat göstermek istemediğiniz şeyleri beynimiz bir süzgeçten geçirir. Böylece önemsiz gürültüleri duymayız. Hastalık bu yeteneği bozduğu için dikkat çevredeki önemi önemsiz her şeye eşit derecede dağılır. Onları azaltırsanız giyinme gibi bir aktiviteye daha iyi konsantre olur. Tekrarlı kare ket kaybolur .
Aynı anda az sayıda ziyaretçi kabul edin.
Sakin ve sessiz bir yere ziyarete gidin.
Televizyon ve radyo dikkatini dağıtıyorsa kapatın.
Yemek yemeyi ve diğer aktiviteleri insanların daha az oldu ve daha az konuştuğuyerlerde yapın.
• Ağız hareketleri, çekilme, ağız şapırdatmanın nedeninin ilaç yan etkisi olup olmadığını saptamak için doktorunuzla konuşun.
AMAÇSIZ DOLAŞMA
Evin içinde volta atmaya ya da başıboş dolanma amaçsızca bir yerden bir yere gitme, eden gitmeyi içerebilir. Sebebi, karışık gürültülü bir ortam, fiziksel rahatsızlık, moral bozukluğu, can sıkıntısı, huzursuzluk, beyindeki fiziksel değişiklikler, kaybolma, yeni bir eve taşınma, yeni bir orama girme sonucu oluşan oryantasyon bozukluğu ve bellek problemleridir.
Huzursuzluğun sebebini araştırın. Ortam çok mu gürültülü? Hasta kendisine çok
zor gelen bir işlemle mi meşgul? Ağrısı mı var? Tuvalet ihtiyacı mı? Canımı sıkılmış? Aç veya susamış mı? Bir aile üyesini mi arıyor?
Eski mesleği ile ilişkili bir işimi yapmaya çalışıyor? Huzursuzluğunun nedeni ilaç mı? Yorgunluk, tuvalete gitme ihtiyacı, yalnızlık veya korkuyu mu anlatmaya çalışıyor? Aktiviteye ihtiyacı var mı?
Amaçsız gezinme hastasının ‘kendimi kaybetmiş hissediyorum, kaybettiğim şeyleri arıyorum’ demsinin yani duygu iletişimi kurmaya çalışmasının bir yolu da olabilir. Çevresindeki bir aile fotoğrafı gibi tanıdık şeyler onu durdurur.
Gezinme davranışının nedenini bilirsek kontrolünü ve idaresini de yapabiliriz.
Hastanın korunmuş yetenekleri ile uyumlu, değişmeyen, düzenli, hep aynı saatteyapılan aktivite programınız olan gün içinde belli bir zamanla ilgili bir aktivitedavranışın düzelmesini sağlar.
Birlikte sık sık uzun yürüyüşe çıkın ve egzersiz yapın.
Eski mesleği ile ilişkili aktivitelerle onu meşgul edin. Yemek pişirme, temizlikyapma, yeri süpürme kitap istifleme, bahçe işleri gibi bedensel aktivitelerinyardımı olur.
Yeni bir çevreye taşınmak, tanımadığı yüzler, günlük rutin yaşamının değişmesi,aşırı çevresel uyarı, kalabalık ortam oryantasyonu bozar ve hasta evine gitmek için kaçar ve kaybolur. Taşınma işlemini hastalığın erken evrelerinde gerçekleştirirseniz yolunu bulmayı öğrenir. Hastayı taşınmadan bilgilendirmek gerekir.
Hastanın evinde çok büyük değişiklikler yapmayın. Küçük bir değişiklik bile odasını ya da binayı tanımamasına neden olur.
Şayet bakımı için evini değiştirme zorunda kaldı ise hatırlanan eski alışkanlıklar şu anda yaşananlarla karışabilir. Eski bir arkadaşını ya da köpeğini arıyor olabilir. Çevreyi onun ihtiyacına göre yeniden süzenlerin ve bunun sürekliliğini sağlayın. Eski tanıdık, anısı olan eşyaları fotoğrafları, görülecek yerlere büyük saat ve takvimleri koyun. Günler geçtikçe takvimi karalayın. Kahvaltıda yapılacak günlük işlerin listesini hasta ile birlikte yapın ve not alma tahtasını onun görebileceği bir yere koyun.
Hastada iç saat bozulduğu için düzenli giden günlük faaliyetler zamanı anlamasını sağlar.
Gezinme bellek problemi olan hastanın yen bir ortamda yolunu bulmayı öğrenememesi yüzünden de olabilir. ‘Eve’ gitmeye kararlı olabilir. Çevresi ona bir anlam ifade etmez. Düzenli, az eşyalı ve eşyaların terinin değişmediği, değişmeyen, güvenli bir ortam hazırlayın.
Kapıların üstüne resimler, tuvalet ve yatak odasını gösteren işaretler, küçük notlar koymak hastanın yolunu bulamama endişesini azaltır.
Evdeki insanların kimler olduğunu neler olup bittiğini ve ne yapması gerektiğini tekrar tekrar hatırlatın.
Hastanın demansı hafif bir şiddette ise, okuyabiliyor e işaretleri takip edebiliyorsa cebine üzerinde basit talimatla olan bir kart koyun ve kaybolursa okumasını söyleyin. ‘Sakin ol. Uzaklaşma, evi ara, tel… ‘
Üzerinde hastanın adı e soyadı e sizin telefonunuz ile ‘hafıza kaybı var’ yazan bir künyeyi bileğine takmak kaybolduğunda ciddiye alınmasını sağlar, kötü muamele görmez.
Kalp veya ciddi bir sağlık problemi varsa üzerinde bu tıbbi bilgileri taşıyan künye takması, cebinde isim, adres, telefon içeren bir kart alması ya da giysilerinin içine bu bilgileri içeren bir etiket dikmek yardım almasını kolaylaştırır.
Evde sık sık volta atma, susuz kalmaya neden olur. Susuz kalmamasına dikkat edin.
Huzursuzluğu arttırabilen kafeinli içecekleri azaltın.
Eden kakçasına neden olan aşırı uyarıcı ve gürültüyü azaltın
‘Eve gitmek istiyorsa araba ile dolaştırın, birkaç sokak yürütün veya birlikte biryere gidip bir şeyler yiyin.
Çatışmaya girmekten, fiziksel güç kullanmaktan, yada azarlamaktan kaçının.Dikkatini başka yöne çekin ya da beraber dolaşın.
Gitme zamanının geldiğine inanmasına neden olan palto-şapka, ayakkabı, çantagibi tetikleyicileri ortadan kaldırın.
Komşularınıza hastanın hastalığı hakkında ilgi erin ki alışılmadık bir aranıştayardımcı olabilsinler ve sizi uyarsınlar.
Hastanın eden çıkıp gitmesine karşı evinizin güvenlik önlemlerini arttıracak yollardüşünün. Üstüne basıldığında alarm veren paspaslar kullanın. Dışarıya açılan kapıya çıngırak, anahtarla açılan kilitli sürgüler, çocuk kilitleri e hastanın erişemeyeceği yükseklikte normal sürgüler takın. Pencerelere de kilitler takın.
Evde amaçsız dolaşmanın gerçekten sorun yaratıp yaratmadığını düşünün. Değiştirilmesi gerekmeyebilir. Bu konuda hastanın hevesini kırmak yerine çevreyi daha güvenli bir hale getirebilirsiniz.
Ev içinde dolaştığı yollar ya da odalarda ayağının takılıp düşmesine neden olabilecek nesneleri ortadan kaldırın.
Halıları ve kilimleri yerlere sabitleyin ve yerleri cilalamayın.
Mutfak aletleri, ilaçlar ve temizleme ürünleri gibi tehlikeli olabilecek her şeyi kilitaltında tutun.
Hastanın hareketini engelleyeceğinden gereksiz eşyaları, elektrik kablolarını,keskin kenarlı mobilyaları ortadan kaldırın. Prizler duvara sabitlensin. Tıraşmakinesini saç kurutma makinesini,elektrikli ısıtıcıları banyodan kalırın.
Tehlikeli merdiven boşluklarına açılan kapıları kilitli tutun.
E dışında güvenli bir dolaşma alanı yaratmak için bahçenizin etrafını, kapısınıkitlenebilir bir çitle çevirin.
UYKU BOZUKLUKLARI ve GECE GEZİNTİSİ
Uyku bozukluğu ilerleyen demans veya başka bir hastalık, ilaçlar ya da iyi hazırlanmamış bir ortamdan kaynaklanabilir.
Belirli bir yatma zamanı oluşturmaya ve bunu sürdürmeye çalışın.
Hastaya yatma zamanının geldiğini bildiğin. Esneyin, gerinin, ‘uykum geldi’, deyin,ışıkları birlikte söndürün ve bunu bir yama zamanı adeti haline getirin.
Hastanızı yatmadan önce tuvalete gönderin
Hastanıza günün ileri saatlerinde kafeinli içecekler ve içki ermeyin.
Yatmadan önce yüksek sesli, uyarıcı televizyon programlarından kaçının. Yatıştırıcıbir müzik çalmayı deneyin.
Yatmadan önce ertesi günün programından söz etmeyin. Hasta zamanı karıştırdığıiçin endişelenmeye başlayabilir.
Nereyi tercih ediyorsa orada uyumasına izin verin. Yataktan düşüyorsa yer yatağıyapın. Gündüz yapılan fiziksel aktiviteler, egzersizler e uzun yürüyüşler gece uykusunu düzenleri gündüz yapılan şekerlemeler gece uykusunu bozar. Gündüz uykusunu kısıtlayın ve aktif, uyanık tutmaya çalışın.
Huzursuzluk veya uyku problemlerine neden olabilecek bir ilaç değişikliği olup olmadığını düşünün ve doktoruyla konuşun.
Yatak odasının rahat olmasına dikkat edin. Odanın çok sıcak ya da çok soğuk olması, yatağın rahatsız olması, çok fazla ışık, rahat olmayan giysiler, uykusuzluk yaratır.
Hasta gece ile gündüzü ayırt edemediği için uyuyamıyorsa kalın ve koyu perdeler kullanarak gece olunca odanın karanlık olmasını sağlayabilirsiniz.
Hasta gece kalkarsa onla yumuşak ve sessizce konuşun, ona hala gece olduğunu ve yatağa dönmesi gerektiğini söyleyin.
Geceleri geziniyorsa evdeki tehlikeleri gözden geçirin ve gece evde dolaşmasını güvenli bir hale getirin. Yatak odasını onun emniyetli bir şekilde hareket edeceği şekle sokun. Pencere, balkon kapısı ve dış kapıya kilit sistemi kurun.
Geceleri hastanın yatak odası ile banyo arasında ve evin zor görülen kısımlarında sürekli yanan bir ışık bırakın.
Mobilyaların yerlerini sürekli değiştirmeyin. Kenarlarına yansıtıcı bantlar koyun, sivri köşeli mobilyaları kaldırın. Radyatörleri sabitleyin. Dağınık eşyaları; elektrik kordonlarının döküntülerini ortadan kaldırın. Ocağın fişini çekin, düğmelerini çıkarın.BAĞIMLI OLMAK – TAKĐP ETMEK
Anksiyete veya terk edilme korkusu nedeniyle ortaya çıkar. Gün boyunca yaşamını yönlendiren güvenilir bir insan artık onun tek güvencesidir. Çeşitli durumlarda nasıl tepki vermesi gerektiğini anlamak için sizin ruh halinizi ve ifadelerinizi gözler.
BAŞ ETME YÖNTEMİ
Her şeyin yolunda olduğuna dair sık sık güven verin.
Taleplerini uygun ve kabul edilebilir bir şekilde yerine getirin. Yaratıcı olun veeğlenmeye çalışın.
Hayır kelimesini kullanmaktan kaçının.
Hemen döneceğiniz konusunda güven telkin edin. Zaman kavramları ve bellekbozulduğu için hemen döneceğinizi hatırlamaz ve onu terk ettiğinizi sanar. Bazenbir saati kurarak ‘saat çalınca döneceğim deyin.
Ona sakinleştirici etkisi olan nesneler (tüylü bir oyuncak hayvan, tüylü birbattaniye veya bir fincan bitki çayı) verin veya sakinleştirici bir müzik çalın.
Onu meşgul edecek bir aktivite bulun. Halıları katlamak, yer süpürmek, bahçeişleri veya yün dolamak gibi. Tekrarlayıcı bir iş ya da dikkatini odaklayabileceğimeyve, çerez erebilirsiniz.
Yanında olmadığınız zaman anksiyetesini yatıştırmaya nelerin yardımcı olacağınısaptamaya çalışın.
Yanında olmadığınız zaman güvendiği birinin yanında kalmasını sağlarsanızpeşinizden gelmeden gitmenize izin verir.
Kendinize zaman ayırın ve dinlenin.DĐSĐNHĐBĐSYON (Utandırıcı ya da tuhaf davranışlar)Hasta size çok uygunsuz gelen, tuhaf ve onda görmeye alışık olmadığınız şekilde davrandığında utanır ve endişelenirsiniz. Beyinde sosyal ortama uygunluğa göre hareketleri kontrol eden bölgeler hasar görür ve toplumsal kural baskıları ortadan kalkar. Kazayla teşhir, karşı cinse aşırı çekilme e sosyal konumu ile bağdaşmayacak davranışlar e sözcükler küfürler, hava çıkarma vs. gibi durumlar bundan kaynaklanır.BAŞ ETME YÖNTEMĐ
• Davranışı şaşırtıcı, tuhaf bulsanız bile sakin kalmaya ve aşırı tepki göstermemeye çalışın. Aşırı tepkinizden dolayı şaşırabilir, tedirgin olabilir ya da agresif
davranabilir. Ani duygulanım değişikliği, gerçekleşmiş bir olaya gösterilen tepki
olmadığından kişisel olarak değerlendirmeniz gerekir.
Hastayı sakin bir şekilde ortamdan uzaklaştırın ve dikkatini başka yöne çekin.Fakat davranışınızın hasa tarafından bir karşı koyma olarak algılanmaması için dedikkatli olmalısınız.
Hasta davranışının tuhaf olduğunun farkında değilse ya da ne söylemeyeçalıştığınızı anlamıyorsa uzaklaşmaya ya da davranışlarını durdurmaya çalışmanızaitiraz edebilir
Hastanın sevdiği bir yere gitmek, bir şeyler yapmak, yemek içmek gibi şeyleredikkatini çekebilirsiniz.
Davranış utanç verici de olsa şayet çevrenizdeki kişileri hastalıktan haberdaredebilirseniz sorunlar doğmayabilir.
Duygularınızı ve sıkıntılarınızı benzer deneyimleri olan kişilerle paylaşmaksıkıntınızı hafifletir e hatta işin eğlenceli yanını bile görebilirsiniz
Bu davranışları önlemek için hastanın neden böyle davrandığını açıklayabilecekörnek teşkil eden bir neden bulmaya çalışın. Tuhaf davranışın bir sebebi olabileceği gerçeğini anlarsanız daha az utanır e sorunun ortaya çıkmasını önler ya da çıktığında durdurabilirsiniz.
Bu davranış hangi insanların yanında ve günün hangi saatinde ortaya çıkıyor.
Bu davranışın ona göre özel bir anlamı ar mı? Örneğin bu davranıştan sonra altınakaçıran hasta tuvalete gitme ihtiyacını bu davranış ile anlatıyor olabilir. Örneğinçantasının çalınmasından korkuyorsa bütün gün elinde tutabilir.
Hasta da kendi duygularından yorulabilir hatta korkabilir, örneğin kahkahasınıneyin başlattığını unutur. Davranışın neye bağlı olduğunu araştırmaktan çok hastanın içini rahatlatmak, destek vermeli, bu ani ruh hali değişiklikleri sizin yaptığınız ya da yapmadığınız şeylere bağlı olmadığı için kendinizi sorumlu tutmamalısınız.
UYGUNSUZ CİNSEL DAVRANIŞ
Soyunma, umumi yerlerde kendini teşhir, başkalarına cinsel davranışları hatırlatacak davranışlar yapma, başkalarının yanında mastürbasyon yapma vs.
Uygunsuz cinsel davranış hastanın dürtü kontrol duygusunun kaybolmasına, cinsel isteklerini ifade edememesini, kişiyi bir başkası ile karıştırmasına ya da sadece dokunma, güven ve yakınlık aramasına bağlı olabilir.
Hasta fazla kalın giyindiği için terlediğinden soyunur. Teşhircilik değildir.
Beyindeki hasar cinsel aktiviteyi sık sık e uygunsuz biçimde istemesine yol açabilir.
Giysilerini çözmesi ya da eteğini kaldırması tuvalete gitme ihtiyacından olabilirfakat tuvaletin yerini unutmuştur. Ya da giysileri rahatsız etmiştir.
Giysilerin rahatsız olması, uykusunun gelmesi yüzünden soyunmak ister.
Đdrar yolu enfeksiyonları, kaşıntı, mantar genital bölgeyi elleme ihtiyacınıdoğurabilir.
Mastürbasyon beyin hasarına bağlıdır. Hasta sosyal terbiyesini unuttuğu içinsadece kendisini iyi hissettiği bir şeyi yapar. Bu davranışı kendisini canlandırmak için bulduğu bir yol olabilir. Dikkatini başka yöne çekin. Demansı olan baba kızına uygunsuz davranışta bulunduğunda bu ensest bir ilişki olarak değil, karısı ile kızını karıştırması olarak değerlendirin. Kız annesinin gençliğine benzer. Hasta o zamanları bugünden çok daha net hatırlar. Bu davranış onun karısını evliliğini hatırladığını gösterir.
Kendini küçük çocuklara teşhir varsa sizin tepkiniz daha çok çocuk üzerinde zarar oluşturur. Sakin olun, şoka uğradığınızı ya da canınızın sıkıldığını belli etmeyin. ‘O hasta, nerede olduğunu unutuyor’ deyip hastayı uzaklaştırın. Hastanın başkalarını şoka uğratmak gibi bir niyeti yoktur. Dürtü kontrolünü kaybettiğinden, hangi davranışın toplumda kabul göreceğini hangisinin görmeyeceğini bilmediğinden bunun uygunsuz bir davranış olduğunu fark edemez.
Hastanın yakınlık e fiziksel şefkate ihtiyacı ardır. Çok fazla uyarıcı olmamak kaydıyla dokunmayı arttırın. Sırtını ovun, ellerine krem sürüp, masaj, manikür yapın, saçını tarayın.
Dokunabileceği tüylü oyuncaklar, kumaş parçaları, sünger toplar gibi nesneler verin.
Size istemediğiniz yaklaşımlarda bulunursa (cinsel aktivite gibi) kendinizi koruyun. Sakin ama kararlı bir tepki erin. Tepkinizde aşırıya kaçmayın ve yüzleşmeyin. Hasta sakinleşene kadar odayı terk edin.
Hasta başkalarına cinsel yaklaşımlarda bulunuyorsa sebebi onları ‘eşi sanması’ olabileceğinden bundan alınmayın ve ilişkinizi reddettiği şeklinde yorumlamayın. Şayet o kişi ‘Ben Ayşe’ye (eşi) benziyorum ama Ayşe değilim. Ben Fatma’yım’ derse davranış kontrolü sağlanabilir.
Cinsel organını teşhir etmesi tuvalet ihtiyacından kaynaklanabilir. Düzenli bir biçimde tuvalete gitmesine teşvik edin. Soyunma işini yavaşlatın. Tulumlar giydirin.
Başka insanların önünde mastürbasyon yapmasını engellemek için kucağını bir yastık eya battaniye ile kapatın veya onu başkalarının olmadığı bir yere götürün. Davranışının hoş olmadığı hata yaptığı şeklinde nazikçe uyarın.DÜRTÜ KAYBI (Apati) (motivasyon eksikliği, oturup boş boş bakma, dünyadan kopma duygusu)
Cansızlık, kayıtsızlık, aldırmazlık, sadece oturmak e hiçbir şey yapmak istememek beyindeki belli bölgelerin hasarından meydana gelir. Đletişim kuramamasına bağlı olarak diğer insanlarla konuşamaz ve kendisini geri çekebilir. Mutsuz ve yaşama sevincini yitirmiştir. Ancak hastayı elden geldiğince aktif tutmak, zihnini e bedenini çalıştırmasını sağlamak gerekir.
BAŞ ETME YÖNTEMİ
Hastayı yapmayı kabul etmeyeceği şeyleri yapmaya zorlamayın. Hareket ettirmeye çalıştığınızda sinirlenir e huysuzlaşır. Sebep olabileceğiniz yıkım aktivitenin olası yararlarına ağır basabilir.
Kalabalıktan rahatsız oluyorsa bir seferde bir kişi ile konuşma teşvik edin. Sevdiği bir kişiye göz teması kurarak konuşmasını sağlayın.
Zihnini düzelten, bedenini çalıştıran aktiviteleri yapması için cesaretlendirin. Ancak yapması gereken şey çok karmaşıksa ya öfke e saldırganlık oluşur ya da tamamen geri çekilir.
Hastadan yaparken kendini rahat hissedeceği, becerebileceği ve kendini yararlı hissedeceği, aynı zamanda hareket etmesini de sağlayan basit şeyler isteyin. Örneğin toz almanıza, çiçek sulamanıza yardım edebilir. Đr kez hareket edince kendini daha canlı ve neşeli hissedebilir.
Başardığı kadarının üzerinde durun, devam etmesi için ısrar etmeyin.
Đşin olumlu tarafına yönelin. Yaptıkları için onu kutlayın. Durduğu için eleştirmeyin.Devam etmesi için baskı yaparsanız sizi reddeder.ĐNATÇILIK
Hasta basit istekleri (banyo yapmak, ilaç içmek) redde bilir. Banyo yapmak aynı anda birçok şeyi bir arada düşünmeyi gerektirir ki zihinsel kapasitesi bu işler için yeterli değildir.
Daha önce bu işi nasıl yaptığını hatırlamıyorsa
Yetersiz ve beceriksiz görünmek istemiyorsa
Artık yapmadığı bir şeyi yapmaya çalışıyorsa
Artık daha yavaş düşünmesine veya hareket etmesine rağmen acele ettiriliyorsa
Yorgun ve kendini kötü hissediyorsa
Kendisine çocuk gibi davranılıyorsa
• Üstünde çamaşırları olmadığında kendini emniyete hissetmiyorsa sizinle işbirliğine girmez. Sebebi inat ya da sizinle tartışmak değil yapılması zor bir iş istenmesidir.
BAŞETME YÖNTEMİ
Hastanın sınırlarını bilin. Yapamayacağı şeyler istemeyin. Yapabileceği şeyler bulun.
Hasta bir şey yapmayı reddederse geri adım atın e daha sonra farklı bir yaklaşımkullanarak tekrar deneyin. Esnek olun. Genellikle hiçbir şeyin hemen yapılmasıgerekmez. Sizin duruma uyum gösterme yeteneğiniz hastanızdan daha fazladır.
Zor işleri yaparken günün ona en uygun zamanını seçin. Hastanın en uyanıkolduğu zamanlarda ya da uyanık olmadığı zamanlarda yapın. Örneğin banyoyuuyandıktan sonra değil de kahvaltıdan sonra yaptırabilirsiniz.
Veya belki tam tersi iyi sonuç erir. Zor işleri hastanın uyku sersemi olup size karşıdirenemeyeceği zamanlarda yapmak daha kolay olabilir.
Hasta için zor sizin iin basit olan işi yapmak istiyorsanız niyetinizi öncedensöylemek onu endişelendirebilir. Yapılacak işler konusunda doğal daranın. Ein içinde dolaşırken banyoda duruverin ve ‘Benimle gel’ deyin. Bu basit cümle ona banyo yaptırmak istediğinizi açıklamaktan çok daha fazla işe yarayabilir.
Evet veya hayır şeklinde cevaplanabilecek sorular sormak (banyo yapmak ister misin) yerine ‘Banyo zamanı’ deyin.
Olumlu pekiştiriciler kullanın örneğin banyo yaptıktan sonra hastanın çok sevdiği bir şeyi beraber yiyeceğinizi söyleyin ve sözünüzü yerine getirin.
Đşleri eğlenceli bir hale getirin. Şayet yüzünüzde endişeli bir ifade varsa hasta nahoş bir tecrübe beklentisi içine girip buna göre davranır.
Yorgun olduğunda ondan bir şey istemeyin.
Yapacağınız işleri kolaylaştırın. Her şey tek tek yapın. Zor gelen kısımları siz yapın.Telaşlandırmayın, tartışmayın. Sakin güven verici konuşun. Yavaş ve sessizhareket edin. Basit, tek basamaklı emirler verin ve her bir adımı açıkların.
Aşırı sinirli ve inatçı ise ağrısı olup olmadığına bakın. Kızdığınızı ve sinirlendiğinizibelli etmeyin. Onun elini tutun, onu okşayın, sakinleştirin. Durumu anladığınızı veonu hala sevdiğinizi söyleyin.
Đşleri hep aynı saatte ve hep aynı şekilde yapın. Yaparken onun sevdiği şarkılarısöyleyin.
HAYKIRMA, BEDDUA ETME
Eşyaları atma, haykırma, bakıcıya vurma, beddua etme, yemekleri etrafa saçma genellikle hastanın ne olup bittiğini anlamayışının ya da ona kısıtlayışının sonucudur.
Olayları kişisel olarak değerlendirmeyin. Öfkeyle tepki ermeyin.
Hastayı nazik ve sakin bir şekilde rahatlatın. Onu bulunduğu yerden uzaklaştırın.
Tekrar tekrar böyle bir durumu yaşamamak için olayın nedenini arayın. Neredeolduğunu, ne yapması gerektiğini, tanıdığı şeylerin, tanıdığı çevrenin nerede olduğunu bilememek korku yaratır. Tanıdık ir çer isteği (eve gitmek istiyorum) veya geçmişteki tanıdık kişiler için kaygı duymak (çocukların nerede) ve endişelenmek fakat davranışlarının da bakıcı tarafından engellenmesi, tokatlanması, bağırılması, itip kakılması, bağlanması, kısaca hastaya kötü davranılması ve ağrı bu uç davranışlara neden olur
Bağırmasının nedeni ağrı da olabilir fakat ağrının nedenini kelimelerle anlatma yeteneğini kaybetmiştir. Yüz ifadesi ve vücut diline dikkat etmek gerekir.DEPRESYON
Alzheimer hastasında depresyonun belirtileri öfke e sinirlilik, sık sık ağlama, iştahsızlık ve uyku düzeninde değişiklikler ve apatidir. Depresyon beyindeki değişikliklere bağlıdır.
BAŞ ETME YÖNTEMİ
Hastalığın başlangıç evrelerinde ise, eskiden yapabildiklerini artık yapmasa bile aile içinde hala önemli bir pozisyonda olduğunu hissettirin. Ona danışın. Onunla konuşun. Söyledikleri bir anlam ifade etmese bile onu dinleyin. Böylece ona hala saygı duyduğunuzu hissettirin.
Hastanızı başkaları ile birlikte olmaya teşvik edin. Đletişim kurmasını sağlayın. Kalabalık istemiyorsa bir kişi ile konuşturun. Arkadaşını çağırın. Sorunları e duyguları hakkında konuştuktan kısa bir süre sonra bunu unutsa bile geçici bir ferahlama sağlanabilir.
Duygularını kabullenin ve anladığınızı belirtin. Zihinsel e fiziksel kayıplar veya ölmüş olan sevdikleri için üzülüyor olabilir.
Küçük başarısızlıklar bile kendisini kötü hissetmesine neden olacağından ondan yapabileceği kadar iş isteyin. Karmaşık gelen işlerde yardım edin. Ona korunduğunu hissettirin.
Artık bazı şeyleri yapamayacak olsa da bunun bir felaket olmadığını görmesi bu eksikliklerle kendisini kabul etmesi ve yapamayacakta olsa yapabildiklerinin en iyisini yapmaya çalışması yönünde onu cesaretlendirin.
Erken dönem demansta geçmiş olayları daha iyi hatırladığı için geçmişten konuşmak hastanın iyi hatırlayabildiği şeylerden söz ettirecek eski duygu ve anları yeniden canlandırmak ve birlikte keyif almak hastanın kendisini güvende hissetmesini sağlayacağından sosyal yaşama dahaiyi uyum sağlar.
Bunu yaparken eski fotoğraf albümlerinden, ailenin video filmlerinden, çocuklarının resimlerinden yararlanabilirsiniz.
Sosyal beceriler uzun süre korunduğundan günü dolduran sosyal aktivite programları (aktif oyunlar, eski arkadaşları ziyaret, normal kişilerin olduğu bir grup ile görülen ilginç yerler, müzeler vs) kaybettiği sosyal kimliği yeniden canlandırır.
Müzik dinleme, şarkı söyleme, bando müziği veya marşlar gibi belirdin temposu olan hasayı el çırpmaya ve ayak vurmaya teşvik eden müzik çalmak hastayı canlı tutar.
Hastalığın gerek hasta gerekse sizin üstünüzdeki yükünü hafifletmek için basit mizah. Basit şakaların olduğu bir kitap e eski T komedileri birlikte gülmenizi sağlar. Demans hastaları duygular sebep olan olayı hatırlamasa bile duyguları hatırlayabilirler.
Her gün aynı saatte eğlenceli bir şekilde yapılan düzenli ve yumuşak egzersiz eklem e kasları sağlıklı tuttuğu kadar gece daha iyi uyumasını ve sindirim sisteminin daha düzenli çalışmasını sağlar.
Hastanın arkadaşları, akrabaları, torunları tarafından sık sık ziyaret edilmesi onlar için bir şeyler hazırlamak planlama yeteneğini canlı tutar.
Güven erici bir ortamda güven verici bir kişi ile hastanın korunmuş yeteneklerini ön plana alarak yapılan günlük yaşam aktivitelerinin yavaş yavaş arttırılması, sözel e sosyal etkileşim hastayı canlı tutar.
Örgü örme ve tuğ işi gibi tekrarlayıcı özelliği olan el sanatları tekrarlama ihtiyacını giderir. Resim yapmak kendini ifade etmesini sağlar.
Konuşma veya grup terapisi orta e geç dönem Alzheimer hastalarına önerilmez. Bu tür tedainin etkili olabilmesi için bilgiyi işleme ve hatırlama yeteneğinin korunmuş olması gerekir. Bu dönemlerde hastayı aktivite içine ve başka kişilerle sosyalleşmeye sokacak bakım programı yapmak doğrudur.
Hastanın dikkatini başka yöne çekmek işinize yarayacaktır. Örneğin Alzheimer hastası eve gitmek isterse ‘biraz sonra gideceğiz, ancak şimdi bir bardak çayla bisküvilerimizi yiyelim sonra gideriz’ demeniz onu ikna edebilir.
Baktığınız Alzheimer hastasına saygı gösterin. Onunla birlikte gülün, ancak ona gülmeyin. Başkalarının önünde, hastanız orada yokmuş gibi, onun hakkında konuşmayın. Hasta sizin beden dili ile ne hissettiğinizi ve sesinizin tonundan ne hissettiğinizi anlayabilir. Hatanızı sevdiğinizi, ona bakmaktan rahatsız olmadığınızı, ellerinizi yumuşak bir şekilde tutmak, saçlarınızı nazik bir şekilde taramak, yanaklarını okşamak onu ne kadar sevdiğinizi gösterir.