Çocuklarda Disleksi Neden Olur ve Tedavisi
Disleksi nedir?
Disleksi özel bir okuma bozukluğudur. Disleksi, zeka düzeyi normal hatta normalin üstünde olan, doğru okumasını engelleyecek herhangi bir zihinsel, nörolojik, duyusal, görsel ve işitsel sorunu olmayan bireyin, standart bir eğitimle kendisinden beklenen sürede ve düzeyde okuyamaması durumudur.
Disleksi ne zaman fark edilir?
Disleksi, bir okuma bozukluğu olduğu için, bazı çevrelerde ilkokul 1.sınıfta okuma öğrenimi başladığı ana kadar dikkat çekmeyebilir, ancak çocuk bir okul öncesi eğitim kurumuna gidiyorsa, okuma-yazma alıştırmalarında başarılı olamıyorsa, evde anne babanın masa başında yaptırmak istediği kalem- kağıt-makas çalışmalarında zorlanıyorsa, ilkokuldan önce fark edilebilir.
Disleksi riski ilkokuldan önce nasıl fark edilebilir?
Disleksi riski taşıyan okul öncesi dönem çocuklarında aşağıda hatalar sık görülür:
· Kağıt kalem faaliyetlerinden hoşlanmama
· Adını yazarken harfleri ters yazma
· Yazıyı sağdan sola yazma
· Örnekteki harfleri ve rakamları ters kopyalama
· Yönleri karıştırma
· Satıra veya belli sınırların içine sığmama
· Ayakkabılarını sürekli ters giyme
· Gideceği yönü bulamama
· Yanlış sözcük kullanma
· Gecikmiş konuşma
· Deyim-tekerleme-şarkı-şiir öğrenememe
· Öğretildiği halde renkleri adlandırılmama
· Günleri ve mevsimleri sayamama
· Verilen komutları sırası ile akılda tutamama ve yerine getirememe
3-4-5 hatta 6 yaş çocuklarında doğal olan bu hatalar, yetişkinlerin uyarılarına ve yaptırdıkları alıştırmalara rağmen düzelmez, ısrarla devam ederse, bu çocukların özel öğrenme güçlüğü/ disleksi riski taşıdıkları düşünülebilir.
Disleksi tanısı almış bireylerin en sık yaptıkları okuma hataları nelerdir?
· Harfleri tanımama, seslendirememe (harflerin karşılığı olan sesleri öğrenememe)
· Benzer harfleri karıştırma ( b-p, m-n,b-q, E-F )
· Benzer ancak yönleri farklı harfleri ve rakamları karıştırma (b-d, n-u, 6-9 ) (ayna hayali)
· Hece içinde harflerin yerini değiştirme (“Atam” yerine “atma” okuma)
· Sözcüğü veya rakamı ters okuma (‘’Top’’u ‘’pot’’, “12” sayısını “21” okuma)
· Peş peşe gelen sesli-harfleri (hain) veya sessiz harfleri (ark)okuyamama
· Okumaya çalışırken yerini kaybetme, harf, hece, kelime, satır atlama
· Harf, hece ekleme nedeniyle anlamsız sözcük türetme
· Ağır okuma, okumaya çalışırken anlamadan okuma ,aynı sözcüğü bazen doğru bazen yanlış okuma (“ dede” sözcüğünü bazen “dede”, bazen” bebe” okuma)
· Sözcük değiştirme, yazıdaki sözcüğün yerine eş anlamlı bir sözcük koyma (yazıdaki “okul” sözcüğünü “mektep” diye okuma)
· Türkçeyi sağdan sola doğru okuma
· Noktalama işaretlerine uygun okumama, nokta olan yerde durmama
· Kelimeleri hecelerken yanlış kesme ( be-yaz yerine bey-az diye heceleme)
· Okuduğunu anlamama, kısmen anlama veya anladığını anlatamama
· Okuduğu parçanın ana fikrini anlamama veya konu ile ilgili sadece birkaç fikir hatırlamadır.
Bu hataların hepsi, disleksi tanısı almış bir bireyde görülmeyebilir, bazen birkaçı, bazen pek çoğu görülebilir.
Doğru okuyamadığı metin kendisine okunduğunda, okunanı çok iyi anlar, yorumlar, hatırlar, anlatabilir. Kendi okuduğunda anlamadığı, çözemediği problem, ona okunduğunda, problemi kavrar, işlemleri zihinden yapar, doğru sonuca ulaşabilir.
Dislekside sık görülen okuma hataları, yazıda, kopyalamada, imlada (diktede), kompozisyon yazımında, aritmetikte (hesapta) de görülebilir.
Disgrafi ve Diskalküli nedir?
Yazıda zorlanmaya “disgrafi” denir.
Disgrafi belirtileri: Disleksi özelliklerinin bir kısmı ve harfleri çarpıtma, harfleri irili ufaklı yazma, büyük küçük harf ayırmadan yazma, harf ve kelimeleri ya yapışık ya çok ayrı yazma, yazıyı satıra oturtamama, sayfa düzeni sağlayamama, okunaksız yazma…
Aritmetikte (hesapta) zorlanmaya “diskalküli” denir.
Diskalküli belirtileri : Disleksi özelliklerinin bazıları ve rakamları tanımama, rakamları karıştırma, rakamları ters okuma, rakamları yanlış yazma, basit işlem yapamama, işlem tekniğini kavrayamama…
Disleksi disgrafi ve diskalküli, “özel öğrenme güçlüğü” şemsiyesi altında toplanabilir.
Okul öncesi dönemde Disleksi Tedavisi?
· Yapılması gereken ilk iş: Öğretmen veya çocuk doktoru yönlendirmesiyle gerekirse tıbbi muayene (görsel, işitsel, nörolojik veya psikiyatrik) ve psiko-pedagojik değerlendirme ile çocuğun yetenekleri ile yetersizliklerini saptamak, özellikleri ve zorlukları doğrultusunda ona uzman tarafından hazırlanmış, özel bir program ve çalışma planın uygulamaktır. Güçlü yönlerinden hareketle yetersiz yönlerini geliştirmek, kolaydan zora, basitten karmaşığa, somuttan soyuta giden eğlenceli ve geliştirici aktiviteler ve alıştırmalarla, (Çocuklu Dünya’da her yaş ve ihtiyaca cevap veren aktiviteler bulunmaktadır) çocuğu bilinçlendirmek ve adım adım başarıya götürmek ana hedeftir.
· Görsel dikkat geliştirmek için:
Eşini bul, farklı olanı bul, eşit sayıda olanı bul, gizlenmiş olanı bul, hayvanın gölgesini bul,renkleri koyudan açığa sırala, çevrende mavi olan nesneleri say, ilişkili olanı bul, aykırı olanı bul…
· İşitsel dikkati geliştirmek için:
Benzer sesi duyunca elini çırp, farklı sesler duyunca hareketsiz kal, aynı sesi çıkar, farklı hayvan seslerini taklit et, arkanı dön duyduğun sesi tekrarla, duyduğun sesleri isimlendir, uçak sesi-itfaiye sesi çıkar…
·Tat alma duyusunu geliştirmek için:
Tattığın acı mı, tatlı mı, ekşi mi, sıcak mı, soğuk mu, yumuşak mı ,sert mi söyle…
· Dokunma duyusunu geliştirmek için:
Gözlerini kapat hangi parmağını tuttuğumu söyle, avucuna koyduğum cisim küçük mü büyük mü, avucuna koyduğum nesneyi tahmin et adını söyle, koluna değen sert mi, yumuşak mı, sıcak mı, soğuk mu söyle…
· Koku alma duyusunu geliştirmek için:
Gözlerini kapat koklattığım güzel bir koku mu ? Bu mis mi kokuyor pis mi ? Bu ne kokusu (çiçek, çörek…) ? Sevdiğin kokuları say…
· El-göz koordinasyonunu geliştirmek için ve İnce motoru-El kaslarını geliştirmek için:
Oyun hamuru ile şekiller yapmak, yetişkin eşliğinde:ekmek hamuru ile küçük ekmekler yapmak fırında pişirmek, pizzaları şekillendirmek üstlerine malzemelerini koyarak fırına sürmek, poğaça-kek yapmak, bunları paylaşmak için koparmak-kesmek, kalından inceye giden fırçalarla tahta-kağıt-hamur boyamak, belli geometrik şekiller kopyalayıp içlerini boyamak, resim yapmak, motiflerle süslemeler yapmak, pano boyamak, tebeşirle çizim yapmak, makasla rastgele ve bir şekil etrafından çizmek, noktaları ve sayıları birleştirme, labirentte çizerek yol bulma…
· Beden koordinasyonunu geliştirmek için:
Okumada da, yazıda da hareket önemli olduğundan kaba motor gelişimi ve denge sağlama becerisi önemlidir. İki ayak üzerinde zıplamak, tek ayak üzerinde zıplamak, ağır ağır yürümek, koşmak, kovalamaca oynamak, seksek oynamak, bisiklete-skutere binmek, tavşan-yılan-kurbağa gibi yürüme taklidi yapmak, jimnastik yapmak, yüzmek, top oynamak, gizleneni bulmak sıcak-soğuk oyunu)…
· Dili geliştirmek için:
Öykü-masal anlatma , okunanlar hakkındaki sorulara cevap bekleme, yarım kalmış hikayeler anlatma ve tamamlatma- sonunu tahmin ettirme, hayal gücünü geliştiren hikaye-oyun uydurma, şarkı-şiir-tekerleme ezberleme, günlük bilgiler kazandırma ve bilgiyi yoklama, bir takım özellikler sıralayarak “Bil bakalım ne ? Bil Bakalım kim” diye tahmin oyunları oynatmak
· Duygusal ve sosyal olgunluk (okul olgunluğu) kazandırmak için:
Günlük görevler vermek, temel alışkanlıkları zamanında kazandırmak, rutin sorumlulukları yerine getirtmek, başlanan işi bitirmeden yerinden kalkmamak (kısa süren işlerle başlamak), zorlanınca pes etmemek mücadele etmek, oyunda kazanmayı ve kaybetmeyi öğrenerek eğlenmek, saygılı ve empatik davranmak, ortama uyum sağlamak için farklı sosyal ortamlarda bulunmak, akranları ve farklı yaşlardaki çocuklarla oyun alanlarında görüşmek, bir ilgi ve başarı alanı belirlemek….
Bütün bu aktiviteler, okul öncesi dönemdeki tüm çocuklara bilgi, beceri ve okul olgunluğu kazandırırken, disleksi- öğrenme güçlüğü riski taşıyan çocukların da yeteneklerini geliştirir, yetersizliklerini giderir veya hafifletir, böylece özgüvenlerini arttırır, öğrenme ve başarı isteğini kamçılar.
Çalışma, alıştırma, mücadele, sebat, sabır ve güvenle üstesinden gelinmeyecek zorluk azdır. Bilinçlenme, bilgilenme ve ekip çalışması ile disleksinin yarattığı sorunlar hafifletebilir. Bu aktivitelerle, disleksinin çözümlenmesi için ilk adım okul öncesi dönemde atılmış olur.
Kaynak : https://www.cocukludunya.com/uzman-yazilari/cocuklarda-disleksi-ve-tedavisi.html
